คำถามเกี่ยวกับยา
โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
เรื่อง : คาร์บอน
ยาถ่านกัมมันต์ (Activated charcoal หรือ Activated carbon) คือ รูปแบบหนึ่งของธาตุคาร์บอน ที่นำมาผ่านการสังเคราะห์ทางเคมี (การปลุกฤทธิให้มีฤทธ์เพิ่มขี้น: Activated) ทำให้มีอนุภาคเล็กๆ หรือเป็นผงเม็ดเล็ก (Granule) ทั้งนี้ยาถ่านกัมมันต์ไม่สามารถถูกดูดซึมจากกระเพาะอาหาร/ลำไส้เข้าสู่ร่างกายได้ จึงไม่ก่อให้เกิดปฏิกิริยาการเผาผลาญในร่างกายแต่อย่างใด
ยาถ่านกัมมันต์มีข้อบ่งใช้ เช่น
- แก้ท้องเสีย โดยดูดซับสารพิษที่รับประทานเข้าไป
- ใช้เป็นส่วนผสมของ ยาลดกรด ยาช่วยย่อย ยาขับลม เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการรักษา
- คลื่นไส้
- ท้องผูก หรือ ท้องเสีย
- อุจจาระมีสีดำ (ดำเป็นถ่าน)
- ท้องอืด
- ลำไส้อุดตัน
- เกล็ดเลือดมีการเกาะกลุ่มรวมกัน (เลือดออกง่าย)
- ตัวเย็น
- น้ำตาลในเลือดต่ำ (อาการ เช่น หัวใจเต้นเร็ว เหงื่อออกมาก เป็นลม)
- ปริมาณแคลเซียมในเลือดต่ำ (อาการชัก)
- ความดันโลหิตต่ำ (หน้ามืด เป็นลม)
- ฟันและปากมีสีคล้ำ
- เกลือโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย กล้ามเนื้ออ่อนแรง กล้ามเนื้อกะตุก) เป็นต้น
- ห้ามใช้ยานี้ในการรักษากับผู้ป่วยที่กลืนสารพิษบางจำพวก เช่น ไซยาไนด์ กรดแก่ ด่างแก่ ตัวทำละลายต่างๆ (Organic Solvent) เกลือแร่/ธาตุเหล็ก แอลกอฮอล์ และสาร/ยาจำพวกลิเทียม (Lithium)
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะลำไส้อุดตัน หรือผู้ที่มีแผลในกระเพาะอาหาร หรือในลำไส้
- ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับยาถ่าย/ยาแก้ท้องผูก ที่มีน้ำตาล Sorbitol เป็นส่วนประกอบ
- ระวังการใช้ยานี้หลังกินอาหารภายในเวลา 1 ชั่วโมง อาจทำให้การบีบตัวของกระเพาะอาหารลำไส้ลดลง จนทำให้การย่อยอาหารผิดปกติ
- อาหารบางกลุ่มสามารถลดประสิทธิภาพในการรักษาของถ่านกัมมันต์ได้ เช่น นม ไอศกรีม จึงควรหลีกเลี่ยงไม่กินร่วมกัน
การใช้ยาถ่านกัมมันต์ร่วมกับการใช้ยาอื่นๆ ต้องปรับระยะเวลาของการกินอย่างน้อย 1 ชั่วโมง ก่อนหรือหลังการกินยานั้นๆ ทั้งนี้ด้วยฤทธิ์ของถ่านกัมมันต์ สามารถรบกวนการดูดซึมของยาอื่นๆ ได้ทุกชนิด เช่น
- กลุ่มยาแก้ปวด ยาลดไข้ เช่นยา Acetaminophen/Paracetamol, Aspirin
- กลุ่มยาต้านแบคทีเรีย (ยาปฏิชีวนะ) เช่นยา Doxycycline, Tetracycline
- กลุ่มยารักษาโรคหัวใจ เช่นยา Digoxin
- กลุ่มยาขยายหลอดลม เช่นยา Theophylline
- ยารับประทานทุกชนิด