คำถามเกี่ยวกับยา
โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
เรื่อง : วัณโรค
ยาวัณโรค เป็นยาที่ใช้รักษาวัณโรค (Tuberculosis ย่อว่า TB) ซึ่งเป็นโรคติดต่อที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียชนิดไมโคแบคทีเรียม ทูเบอร์คูโลซิส (Mycobacterium tuberculosis) โดยยานี้มีวัตถุประสงค์ในการใช้เพื่อการรักษาวัณโรคให้หายขาด การรักษาซ้ำหลังจากการรักษาครั้งแรกล้มเหลว การรักษาซ้ำหลังจากผู้ป่วยขาดยาครั้งแรก ทั้งนี้เพื่อเพิ่มคุณภาพชีวิตผู้ป่วยที่ติดเชื้อวัณโรค ลดอัตราการตายของผู้ป่วยจากวัณโรค ป้องกันการกลับเป็นซ้ำของวัณโรค และเพื่อป้องกันการแพร่กระจายเชื้อวัณโรคไปยังผู้อื่น
1.ยาหลักที่ใช้เป็นทางเลือกแรกในการรักษาวัณโรค (First-line anti-tuberculosis drugs): เป็นยารักษาวัณโรคที่มีประสิทธิภาพดีที่สุด ผู้ป่วยทนผลข้างเคียงจากยากลุ่มนี้ได้ดีที่สุด แบ่งออกเป็น
1.1 ชนิดรับประทาน (First-line oral anti-tuberculosis drugs): เช่นยา Isoniazid (INH), Rifampin (R), Ethambutol (E), Pyrazinamide (Z)
1.2 ชนิดฉีด (First-line injectable anti-tuberculosis drugs): เป็นยาปฏิชีวนะ Aminoglycosides ได้แก่ ยาStreptomycin (S)
2. ยาทางเลือกที่สองหรือยาสำรองที่ใช้ในการรักษาวัณโรค (Second-line anti-tuberculosis drugs): เป็นยาที่เลือกใช้ก็ต่อเมื่อผู้ป่วยไม่สามารถใช้ยาหลักได้ เช่น เมื่อผู้ป่วยดื้อยาหลัก หรือเกิดผลข้างเคียงจากยาหลักมาก ได้แก่
2.1 ชนิดรับประทาน (Second-line oral anti-tuberculosis drugs): เช่นยา Para-aminosalicylic acid หรือ 4-Aminosalicylic acid (PAS), Cycloserine, Terizidon, Ethionamide, Prothionamide
2.2 ชนิดฉีด (Second-line injectable anti-tuberculosis drugs): เป็นยาปฏิชีวนะกลุ่มอะมิโนไกลโคไซด์ (Aminoglycosides) ได้แก่ยา Amikacin, Kanamycin
2.3 ยาทางเลือกที่สองฯ ที่เป็นยาปฏิชีวนะกลุ่มฟลูออโรควิโนโลน (Fluoroquinolones): ได้แก่ยา Ofloxacin, Levofloxacin, Ciprofloxacin, Gatifloxacin, Moxifloxacin
3. ยาใหม่ที่ใช้ในการรักษาวัณโรค (New drugs in tuberculosis): ได้แก่ ยา Bedaquiline, Delamanid ซึ่งทั้ง 2 ชนิดเป็นยาชนิดรับประทาน
ยาบางตัวเป็นยาที่ต้องใช้อย่างเคร่งครัด รับประทานทุกวันอย่างต่อเนื่องถึงแม้จะรู้สึกว่าอาการดีขึ้นหรือไม่มีอาการแล้ว ห้าม เพิ่ม ลด หรือหยุด ยาเองโดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์ ยาบางตัวห้ามใช้ในผู้ป่วยโรคไต ในขณะที่ยาบางตัวหากใช้ร่วมกับยาอื่นจะทำให้เชื้อวัณโรคดื้อยาหรือประสิทธิภาพในการรักษาลดลง/ไม่ได้ผล ดังนั้นต้องปรึกษาแพทย์ก่อนใช้
ยาบางตัวอาจทำให้ตับอักเสบ มีอาการชาตามปลายเส้นประสาท เช่น ปลายมือ ปลายเท้า เกิดผื่นผิวหนังอักเสบ ภาวะโลหิตจาง เม็ดเลือดขาวต่ำ เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ ง่วงซึม สารคัดหลั่งต่างๆ เช่น ปัสสาวะ อุจจาระ น้ำลาย เสมหะ เหงื่อ น้ำตา เปลี่ยนเป็นสีส้มแดง การมองเห็นสีผิดปกติ (เช่น มองเห็นสีแดงและสีเขียวเปลี่ยนไป) ปวดตา ปวดข้อ อาจเป็นพิษต่อหู (เช่น ทำให้สูญเสียการได้ยิน/หูหนวก) ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับการใช้ยาแต่ละตัว