คำถามเกี่ยวกับยา
โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
เรื่อง : โซเดียมไบคาร์บอเนต
โซเดียมไบคาร์บอเนต (Sodium bicarbonate) เป็นสารประกอบประเภทเกลือ ลักษณะเป็นผงผลึกสีขาว รสเค็มเล็กน้อย มีฤทธิ์เป็นด่าง และละลายในน้ำได้เป็นอย่างดี อุตสาหกรรมเครื่องสำอางได้นำเกลือโซเดียมไบคาร์บอเนตมาเป็นส่วนประกอบของยาสีฟัน อุตสาหกรรมอาหารใช้เป็นส่วนผสมของเครื่องดื่มเกลือแร่ในกลุ่มนักกีฬา ทางคลินิกนำมาใช้เป็นยาบำบัดรักษาภาวะความเป็นกรดเกิน/เลือดเป็นกรดของร่างกาย และภาวะอาหารไม่ย่อย เช่น ใช้เป็นส่วนประกอบของยาลดกรดชนิดรับประทาน ใช้ในรูปแบบยาฉีดเพื่อใช้ปรับภาวะความเป็นกรดด่างของเลือดให้กลับมาอยู่ในระดับสมดุลปกติ ใช้ในรูปแบบยาหยอดหู
ในประเทศไทยโดยกระทรวงสาธารณสุข ได้กำหนดให้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติเป็นที่เรียบร้อยแล้ว โดยยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีสรรพคุณ เช่น เพิ่มค่าความเป็นด่างในปัสสาวะ รักษาภาวะอาหารไม่ย่อย และรักษาภาวะเลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญของร่างกายชนิดเรื้อรัง (Chronic metabolic acidosis)
ก่อให้เกิดภาวะเลือดเป็นด่างสูงต่อร่างกาย (Alkalosis: อาการเช่น สับสน คลื่นไส้อาเจียน วิงเวียน ใจสั่น) อารมณ์แปรปรวน หายใจหอบถี่ ชักเกร็ง กล้ามเนื้ออ่อนแรง หัวใจเต้นผิดจังหวะ เกิดภาวะเกลือโซเดียมในเลือดสูง (อาการ เช่น อ่อนเพลีย กระสับกระส่าย ชัก) มีภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ (อาการ เช่น เป็นตะคริว กล้ามเนื้อกระตุก หัวใจเต้นผิดปกติ) ปวดท้อง ท้องอืด
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยภาวะเลือดเป็นด่าง ผู้ป่วยที่มีภาวะเกลือโซเดียมในเลือดสูง ผู้ป่วยด้วยโรคปอดบวมอย่างรุนแรง และผู้ป่วยที่มีภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ
- ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วย โรคลมชัก ภาวะหัวใจล้มเหลว ไตวาย ตับแข็ง ความดันโลหิตสูง บวมน้ำ
- ใช้รักษาภาวะร่างกายมีภาวะเลือดเป็นกรด ที่จะต้องคอยควบคุมระดับเกลือแร่ในกระแสเลือดเพื่อมิให้เสียสมดุลของน้ำและเกลือแร่ในระหว่างการรักษา
- ระวังการใช้ยานี้กับ หญิงตั้งครรภ์ และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ทั้งเพิ่มความเป็นพิษหรือผลข้างเคียงของยาดังกล่าวได้มาก กลุ่มยาเหล่านั้น เช่นยา Amphetamines, Ephedrine, Pseudoephedrine, Flecainide, Quinidine, และ Quinine หรืออาจลดลดฤทธิ์ในการรักษาของยาบางตัว เช่นยา Lithium, Chlorpropamide, Dolutegravir
ยาหยอดหูโซเดียมไบคาร์บอเนต (Sodium bicarbonate ear drop) ถูกใช้เพื่อกำจัดขี้หูที่แห้งแข็งจนอุดตันรูหู ยาจะช่วยให้ลักษณะทางกายภาพของขี้หูนิ่มตัวลง จนสามารถหลุดลอกออกจากรูหูได้ง่าย แพทย์จะแนะนำใช้ยานี้เมื่อพบว่าขี้หูเริ่มแข็งและแห้งซึ่งทำให้การได้ยินเสียงจากภายนอกไม่ชัดเจน ทั้งนี้คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุให้สูตรตำรับยาหยอดหูโซเดียมไบคาร์บอเนตอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติแล้ว
- ห้ามใช้ยานี้เกิน 4 สัปดาห์ หลังการเปิดขวดใช้ครั้งแรก
- ห้ามปรับขนาดการใช้หรือใช้ยานี้นานเกินคำสั่งแพทย์
- ห้ามใช้กับผู้ที่มีแก้วหูทะลุ รวมถึงผู้ที่ได้รับการผ่าตัดภายในช่องหูมาใหม่ๆ
- การจะใช้ยานี้กับ เด็ก สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรควรอยู่ใน ดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
- ห้ามใช้ไม้พันสำลีแคะหู เช็ดทำความสะอาดภายในรูหู ระหว่างที่มีการใช้ยานี้