เซนโนไซด์/เซนนา/เซโนคอต (Sennosides/Senna/Senokot)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 8 พฤษภาคม 2557
- Tweet
- บทนำ
- ยาเซนโนไซด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
- ยาเซนโนไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ยาเซนโนไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ยาเซนโนไซด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ยาเซนโนไซด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ยาเซนโนไซด์อย่างไร?
- ยาเซนโนไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษายาเซนโนไซด์อย่างไร?
- ยาเซนโนไซด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- ท้องผูก (Constipation)
- ยาแก้ท้องผูก (Anticonstipation)
บทนำ
เซนโนไซด์ (Sennosides) หรือที่มักรู้จักกันในชื่อการค้าว่า ยาเซโนคอต (Senokot) เป็นอนุพันธุ์ของสาร Anthraquinone มนุษย์สกัดได้จากใบของต้นมะขามแขก (จึงเป็นที่มาของอีกชื่อ ของยาตัวนี้ คือ ‘มะขามแขก’) นำมาใช้ประโยชน์เป็นยาระบาย (ยาแก้ท้องผูก) ตลาดวงการยาบ้านเราสามารถพบในรูปแบบของสารสกัดแล้วนำมาผลิตเป็นยาเม็ดหรือยาแค็ปซูล หรือรูปแบบของชาชงดื่มโดยใช้ใบมะขามแขกแทนใบชา หรือผลิตเป็นรูปยาน้ำสำหรับเด็ก สำหรับประเทศไทยมีการจดทะเบียนยาทั้งแผนปัจจุบัน (รูปแบบของสารสกัด) และยาแผนโบ ราณ (รูปแบบชาชง) ถือเป็นทางเลือกของประชาชนในการใช้ผลิตภัณฑ์ หาซื้อได้ตามร้านขายยาทั่วไป อีกทั้งยังมีใช้ในหลายโรงพยาบาล
การใช้ยาเซนโนไซด์ให้ถูกต้องและปลอดภัย ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทุกครั้ง และผู้ป่วยมักจะได้รับคำแนะนำให้หยุดใช้ยาเมื่อระบบการขับถ่ายกลับมาเป็นปกติ
ยาเซนโนไซด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
สรรพคุณของยาเซนโนไซด์ คือ
- เป็นยาระบาย (ยาแก้ท้องผูก) บำบัดรักษาอาการท้องผูก
ยาเซนโนไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
กลไกการออกฤทธิ์ คือ หลังรับประทานยาเซนโนไซด์ ตัวยาจะถูกเปลี่ยนโครงสร้างโดยแบคทีเรียภายในลำไส้ และได้สารสำคัญคือ Rheinanthrone ซึ่งจะช่วยให้ลำไส้ใหญ่มีการ เคลื่อนตัวมากขึ้นส่งผลให้เกิดความรู้สึกอยากขับถ่ายในที่สุด โดยกระบวนการดังกล่าวจะเกิดขึ้นหลังรับประทานยาไปแล้ว 6 – 12 ชั่วโมง
ยาเซนโนไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาเซนโนไซด์มีการจัดจำหน่ายในรูปแบบของ ยาเม็ด โดยมีปริมาณสารสำคัญ 7.5 มิลลิ กรัมต่อเม็ด
ยาเซนโนไซด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?
ขนาดรับประทานของยาเซนโนไซด์ คือ
- ผู้ใหญ่และเด็กอายุมากกว่า 12 ปี รับประทาน 2 – 5 เม็ดต่อวัน
- เด็กที่อายุมากกว่า 6 ปี รับประทาน 1 – 2 เม็ดต่อวัน
ทั้งนี้ สามารถรับประทานยาเซนโนไซด์ ก่อนหรือหลังอาหารก็ได้ และควรฝึกการขับถ่ายให้เป็นไปตามธรรมชาติและหยุดการใช้ยา
เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาเซนโนไซด์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาเซนโนไซด์ อาจส่งผลให้อา การของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลาย ประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาเซนโนไซด์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2เท่า
ยาเซนโนไซด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ผลไม่พึงประสงค์ของยาเซนโนไซด์ คือ อาจก่อให้เกิดอาการไม่สบายในระบบทางเดินอาหาร รบกวนสมดุลของเกลือแร่ในร่างกายโดยเฉพาะเกลือโพแทสเซียม บางคนอาจมีอาการท้องเสีย และลำไส้ใหญ่จะทำงานน้อยลง เพราะต้องการยาเข้าไปกระตุ้นหรือพูดเป็นภาษาง่าย ๆว่าลำไส้เริ่มดื้อยา
มีข้อควรระวังการใช้ยาเซนโนไซด์อย่างไร?
ข้อควรระวังในการใช้ยาเซนโนไซด์ คือ
- ห้ามใช้ยาเซนโนไซด์กับผู้ป่วยที่มีภาวะลำไส้อุดตัน
- ห้ามใช้ยาเซนโนไซด์กับผู้ที่มีอาการปวดท้อง เช่น เป็นไส้ติ่งอักเสบ แผลในกระเพาะอาหาร และ/หรือในลำไส้ เป็นต้น
- ระวังการติดยาเซนโนไซด์ และควรฝึกขับถ่ายตามธรรมชาติ
- การใช้ยาเซนโนไซด์เป็นเวลานานๆ ต้องระวังเรื่องลำไส้อักเสบติดตามมา
- ระวังเรื่องการขาดน้ำและเกลือแร่ เพราะเซนโนไซด์มีฤทธิ์เป็นยาระบาย
- ห้ามใช้ยาเซนโนไซด์กับหญิงมีครรภ์ในช่วง 3 เดือนแรก
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
***** อนึ่ง
ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาเซนโนไซด์ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิด ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
ยาเซนโนไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ปฏิกิริยาระหว่างยาของยาเซนโนไซด์กับยาอื่น คือ
- การใช้ยาเซนโนไซด์ร่วมกับยาต้านการอักเสบสเตียรอยด์ (Steroid) อาจเสี่ยงกับภาวะร่างกายขาดน้ำและเกลือแร่โดยเฉพาะเกลือโพแทสเซียม เป็นเหตุให้เกิดภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรง การหายใจ และการกลืนลำบาก หัวใจเต้นผิดจังหวะ เป็นตะคริวที่ท้อง สับสน คลื่นไส้ อา เจียน ปากแห้ง กระหายน้ำ เจ็บหน้าอก ขาบวม ยาต้านการอักเสบดังกล่าว เช่น Hydrocorti sone, Prednisolone, Triamcinolone
- การใช้ยาเซนโนไซด์ร่วมกับยาลดอาการบวมน้ำ อาจก่อให้เกิดภาวะขาดน้ำและเกลือแร่ เป็นสาเหตุให้เกิดอาการเหล่านี้ตามมา เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะ ชัก ไตทำงานผิดปกติ วิงเวียน ปากแห้ง ร่างกายอ่อนแรง ปัสสาวะน้อยลง เป็นตะคริว ยาลดอาการบวมน้ำดังกล่าว ได้แก่ Chlo rothiazide, Hydrochlorothiazide, ยา Furosemide
- การใช้ยาเซนโนไซด์ร่วมกับยาต้านเชื้อแบคทีเรีย (ยาปฏิชีวนะ) บางตัว อาจเพิ่มความเสี่ยงกับการลดระดับแมกนีเซียมและโพแทสเซียมในร่างกาย และนำมาซึ่งอาการต่างๆเหล่านี้ เช่น วิงเวียนศีรษะ เป็นลม อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ง่วงนอน สับสน ปวดกล้ามเนื้อ เป็นตะคริว คลื่นไส้ อาเจียน ยาต้านเชื้อแบคทีเรียดังกล่าว เช่น Azithromycin, Ciprofloxacin, Erythromy cin, Sparfloxacin
- การใช้ยาเซนโนไซด์ร่วมกับยารักษาภาวะซึมเศร้าหรือกลุ่มยารักษาโรคจิต สามารถก่อ ให้เกิดภาวะเกลือแร่บางตัวในร่างกายตกต่ำ และมีอาการต่างๆเหล่านี้ตามมา เช่น วิงเวียนศีรษะ อ่อนเพลีย เป็นลม ปวดกล้ามเนื้อ เป็นตะคริว คลื่นไส้ อาเจียน สับสน หัวใจเต้นผิดจังหวะ ยารัก ษาภาวะซึมเศร้าหรือโรคจิตดังกล่าว ได้แก่ Fluoxetine และ Perphenazine ตามลำดับ
ควรเก็บรักษายาเซนโนไซด์อย่างไร
ควรเก็บยาเซนโนไซด์ภายใต้อุณหภูมิห้อง บรรจุในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดดและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
ยาเซนโนไซด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ชื่อการค้าและบริษัทผู้ผลิตยาเซนโนไซด์ในประเทศไทย เช่น
| ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
| Emulax Senna (อีมูแลกซ์ เซนนา) | British Dispensary (L.P) |
| Senokot (เซโนคอต) | Reckitt Benckiser |
บรรณานุกรม
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Senna_glycosides [2014,April 20].
2. http://www.sennosides.com/disease1.htm[2014,April 20].
3. http://www.sennosides.co.in/sennosides.html#storage [2014,April 20].
4. https://www.mims.com/THAILAND/Home/GatewaySubscription/?generic=senna+-+sennosides+a+and+b [2014,April 20].
5. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Senokot/?q=sennosides&type=brief [2014,April 20].
6. http://www.drugs.com/drug-interactions/a-methapred-with-senna-1607-1956-2054-0.html [2014,April 20].
7. The Complete German Commission E Monographs page 204-206 Developed by a special expert committee of the German Federal Institute for Drugs and Medical Devices
