ออนดาเซทรอน (Ondasetron)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 22 กุมภาพันธ์ 2563
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ออนดาเซทรอน (Ondasetron) เป็นยาในกลุ่มเซโรโทนิน 5 เอชที3 รีเซ็ปเตอร์ แอนตาโกนิส [Serotonin 5-HT (Hydroxytryptamine) ชนิด 3 receptor antagonist, ยาต้านตัวรับสาร Seratonin ที่เกี่ยวข้องกับอาการคลื่นไส้] ถูกพัฒนาขึ้นในปี ค.ศ. 1980 (พ.ศ. 2523) โดยบริษัท Glaxo SmithKline และนำมาใช้ป้องกันอาการคลื่นไส้อาเจียนในผู้ป่วยมะเร็งที่ต้องเข้ารับการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด หรือรังสีรักษา หรือด้วยวิธีผ่าตัด หากเป็นยารับประทานตัวยาจะถูกดูดซึมเข้าร่างกายได้ 60% โดยประมาณ จากนั้นยาจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนในเลือด 70 - 76% ตับจะคอยเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยานี้ ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 5.7 ชั่วโมงในการกำจัดยาออกจากร่างกาย 50% โดยผ่านไปกับน้ำปัสสาวะ

องค์การอนามัยโลกระบุให้ออนดาเซทรอนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานในระบบสาธารณสุขมูลฐาน ในประเทศไทยยานี้อยู่ในหมวดยาอันตราย มักจะพบการใช้ยาออนดาเซทรอนในสถานพยาบาลเป็นส่วนมาก ด้วยมีความจำเพาะเจาะจงต่ออาการโรค แพทย์ผู้รักษาเท่านั้นที่จะเป็นผู้สั่งจ่ายได้อย่างถูก ต้องและปลอดภัยต่อผู้ป่วย

ยาออนดาเซทรอนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ออนดาเซทรอน

ยาออนดาเซทรอนมีสรรพคุณ เช่น

  • รักษาและบรรเทาอาการคลื่นไส้อาเจียนในผู้ป่วยที่ต้องรับยาเคมีบำบัด หรือผู้ป่วยที่ได้รับรังสีรักษา
  • รักษาและบรรเทาอาการคลื่นไส้อาเจียนหลังการผ่าตัด
  • บรรเทาอาการแพ้ท้องในหญิงตั้งครรภ์ในกรณีที่ยาแก้แพ้ท้องตัวอื่นใช้ไม่ได้ผล
  • รักษากลุ่มอาการอาเจียนรุนแรงที่แพทย์ยังไม่ทราบสาเหตุที่เรียกว่า Cyclic Vomitting Syndrome

ยาออนดาเซทรอนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

จากการใช้ยาเคมีบำบัดหรือรังสีรักษาในผู้ป่วยมะเร็ง อาจเป็นสาเหตุให้ลำไส้เล็กของผู้ป่วยหลั่งสาร Serotonin หรือ 5HT (5 Hydroxytryptamine) ออกมา สารดังกล่าวจะก่อให้เกิดกลไกการกระตุ้นการคลื่นไส้อาเจียน ยาออนดาเซทรอนจะเข้าไปออกฤทธิ์ยับยั้งกลไกการกระตุ้นดังกล่าว ทำให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ

ยาออนดาเซทรอนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาออนดาเซทรอนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาเม็ด ขนาด 4 และ 8 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาฉีด ขนาดความแรง 8 มิลลิกรัม/4 มิลลิลิตร

ยาออนดาเซทรอนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาออนดาเซทรอนมีขนาดรับประทาน เช่น

ก. สำหรับผู้ป่วยมะเร็งที่รักษาด้วยยาเคมีบำบัดหรือรังสีรักษา:

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 8 มิลลิกรัมก่อนเข้ารักษาด้วยยาเคมีบำบัดหรือรังสีรักษา 1 - 2 ชั่วโมง จาก นั้นรับประทาน 8 มิลลิกรัมหลังการได้รับยาเคมีบำบัดหรือรังสีรักษาไปแล้ว 12 ชั่วโมง

    การรับประทานเชิงป้องกันการคลื่นไส้อาเจียนข้างต้น ผู้ป่วยมักได้รับคำแนะนำให้รับประทานยาต่ออีก 8 มิลลิกรัม ทุก 12 ชั่วโมงเป็นเวลาติดต่อกันอีก 5 วัน

  • เด็กอายุ 6 เดือน - 17 ปี: ให้คำนวณขนาดยาต่อพื้นที่ของร่างกาย (Body surface area, มีสูตรคำนวณจาก น้ำหนักตัว/เป็นกิโลกรัม และส่วนสูง/เป็นเซนติเมตร, มีหน่วยเป็นตารางเมตร) โดยให้ยาฉีดขนาด 5 มิลลิกรัม/พื้นที่ของร่างกาย 1 ตารางเมตร ตามด้วยขนาดรับประทานทุกๆ 12 ชั่วโมงเป็นเวลาอีก 5 วัน
  • ในเด็กอายุต่ำกว่า 6 เดือนยังไม่มีข้อมูลขนาดการใช้ยา การใช้ยานี้จึงขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์

ข. สำหรับผู้ป่วยที่มีอาการคลื่นไส้อาเจียนหลังผ่าตัด:

  • ผู้ใหญ่: ขนาดรับประทานยาเพื่อป้องกันการคลื่นไส้อาเจียนหลังเข้ารับการผ่าตัดคือ 16 มิลลิกรัม โดยรับประทาน 1 ชั่วโมงก่อนเข้ารับการผ่าตัด
  • เด็ก: มักให้เป็นยาฉีด และยังไม่มีข้อมูลของขนาดรับประทาน

อนึ่ง: ควรรับประทานยานี้ ก่อนอาหารประมาณครึ่งถึงหนึ่งชั่วโมง

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาออนดาเซทรอน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาออนดาเซทรอนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาออนดาเซทรอนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับ การรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาออนดาเซทรอนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาออนดาเซทรอน สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • ปวดศีรษะ/ ปวดหัว
  • บางรายมีอาการชัก
  • วิงเวียนศีรษะ
  • การมองภาพไม่ชัดเจน
  • ใจสั่น
  • เจ็บหน้าอก
  • หัวใจเต้นช้าผิดปกติ
  • ใบหน้าแดง
  • ความดันโลหิตต่ำ
  • สะอึก
  • ท้องผูก
  • การตรวจเลือด อาจพบตับทำงานผิดปกติ

มีข้อควรระวังการใช้ยาออนดาเซทรอนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาออนดาเซทรอน เช่น

  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยาออนดาเซทรอน ร่วมกับยารักษาโรคพาร์กินสัน คือยา Apomorphine, ด้วยจะทำให้ความดันโลหิตต่ำ และหมดสติ
  • การใช้ยานี้เพื่อลดอาการคลื่นไส้อาเจียนในผู้ป่วยที่ได้รับยาเคมีบำบัด อาจเห็นผลภายใน 3 - 5 วันแรก แต่ไม่สามารถลดอาการคลื่นไส้จากการได้รับเคมีบำบัดในครั้งถัดไป
  • ระวังและคอยควบคุมคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG, Electrocardiography) ที่อาจเปลี่ยนแปลงไป
  • ระมัดระวังในการใช้ยานี้ใน หญิงตั้งครรภ์ และ หญิงให้นมบุตร
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาออนดาเซทรอนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาออนดาเซทรอนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาออนดาเซทรอนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การรับประทานยาออนดาเซทรอนร่วมกับยารักษาการเคลื่อนไหวที่ไม่สม่ำเสมอในผู้ป่วยพาร์กินสัน เช่น Apomorphine จะทำให้เกิดอาการความดันโลหิตต่ำ พร้อมกับมีอาการหมดสติตามมา ควรเลี่ยงและห้ามใช้ยาร่วมกัน
  • การรับประทานยาออนดาเซทรอนร่วมกับยากันชัก เช่น Carbamazepine, Phenytoin, หรือ ยาฆ่าเชื้อแบคทีเรีย (ยาปฏิชีวนะ) เช่น Rifampicin สามารถลดความเข้มข้นของออนดาเซทรอน จึงอาจทำให้ฤทธิ์ของการรักษาของออนดาเซทรอนลดลง ควรต้องปรับขนาดการรับประทานให้อย่างเหมาะสม

ควรเก็บรักษายาออนดาเซทรอนอย่างไร?

สามารถเก็บยาออนดาเซทรอน เช่น

  • เก็บยาที่อุณหภูมิไม่เกิน 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาออนดาเซทรอนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาออนดาเซทรอน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิตดังนี้

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Dantron 8 (แดนทรอน 8) Unison
Emeset (เอเมเซท) Cipla
Emistop (เอมิสตอป) Claris Lifesciences
Ondavell (ออนดาเวล) Novell Pharma
Onsia (ออนเซีย) Siam Bheasach
Zetron (ซีทรอน) Biolab
Zofran/Zofran Zydis (โซฟราน/โซฟราน ไซดีส) GlaxoSmithKline

บรรณานุกรม

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Ondansetron [2020,Feb15]
2 http://www.mims.com/Thailand/drug/info/zofran-zofran%20zydis/?type=full#Indications [2020,Feb15]
3 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=ondasetron [2020,Feb15]