article detail

อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์: เอซีเฮชอีไอ (Acetylcholinesterase inhibitor: AChEI)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 7 กุมภาพันธ์ 2564
• Tweet

• บทนำ: คือยาอะไร?
• อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?
• อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
• อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?
• อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?บรรณานุกรม
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคพาร์กินสัน (Parkinson’s disease)
• โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงเอมจี (Myasthenia gravis หรือ MG)
• เบต้า บล็อกเกอร์ (Beta blocker)
• ยาฆ่าเชื้อ (Antimicrobial drug) ยาแก้อักเสบ (Anti inflammatory drug)
• ความดันโลหิตต่ำ (Hypotension)
• อัลไซเมอร์ (Alzheimer’s disease)
• ต้อหิน (Glaucoma)
• โรคกระเพาะอาหาร หรือ โรคของกระเพาะอาหาร (Stomach disease)

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์ (Acetylcholinesterase inhibitor) หรือ เรียกแบบย่อๆว่า เอซีเฮชอีไอ (AChEI) หรือ Anticholinesterase drug หรือ Cholinesterase inhibitor หรือ Anti-cholinesterase คือ สารเคมี/ยาที่สามารถยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ในสมองของมนุษย์ที่มีชื่อว่า ‘อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส เอนไซม์ (Acetylcholinesterase enzyme)’ ซึ่งมีหน้าที่ทำให้สารสื่อประสาทในสมองทำงานและออกฤทธิ์ได้

ยาเอซีเฮชอีไอยังแบ่งออกเป็น 2 ประเภทคือ

1. กลุ่มที่ออกฤทธิ์ยับยั้งแบบผันกลับได้ (Reversible inhibitor): ประกอบด้วยกลุ่มยาที่เป็นสารเคมีที่แบ่งย่อยอีก ดังนี้

• กลุ่ม Carbamates เช่น ยา Physostigmine, Neostigmine, Pyridostigmine, Ambenonium, Demecarium, Rivastigmine
• กลุ่มอนุพันธ์ของ Phenanthrene เช่นยา Galantamine
• สารเคมีอื่นๆ เช่น คาเฟอีน/Caffeine, Donepezil, Tacrine, Edrophonium, Huperzine A, Ladostigil, Ungeremine, Lactucopicrin

2. กลุ่มที่ออกฤทธิ์ยับยั้งแบบไม่สามารถผันกลับได้ (Irreversible inhibitor): เป็นสารที่ทางกองทัพนำไปผลิตเป็นอาวุธเคมีหรือนำไปผลิตยาฆ่าแมลงเช่น Organophosphates

อนึ่ง ในบทความนี้จะบอกกล่าวถึง ยาเอซีเฮชอีไอ ประเภท Reversible inhibitor เท่านั้น ด้วยมีประโยชน์ทางการแพทย์ และสามารถนำมารักษาโรคต่างๆ เช่น อาการป่วยของกล้ามเนื้อ, การเต้นของหัว ใจ, อาการทางสมอง, เป็นต้น

มีสารเคมีบางรายการของ เอซีเฮชอีไอ ได้ถูกบรรจุลงในบัญชียาหลักแห่งชาติเป็นที่เรียบร้อยแล้ว เช่น Neostigmine และ Pyridostigmine

การนำสาร/ยา เอซีเฮชอีไอ มารักษาโรคนั้นต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ โดยแพทย์จะพิจารณาถึงความเหมาะสมและปลอดภัยต่อผู้ป่วยมากที่สุด

อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?

ยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

• บำบัดรักษาอาการโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงเอมจี (Myasthenia gravis) เช่นยา Neostigmine, Ambenonium, Pyridostigmine, Edrophonium
• บำบัดรักษาโรคต้อหิน เช่นยา Physostigmine
• รักษาอาการปัสสาวะขัด เช่นยา Neostigmine
• รักษาโรคความดันโลหิตต่ำ เช่นยา Pyridostigmine
• รักษากลุ่มอาการหัวใจเต้นเร็ว เช่นยา Pyridostigmine
• รักษาอาการโรคอัลไซเมอร์ (Alzheimer) เช่นยา Rivastigmine, Galantamine, Donepezil, Tacrine, Huperzine A
• รักษาอาการโรคพาร์กินสัน เช่นยา Ladostigil

อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์/เอซีเฮชอีไอ จะออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ที่มีชื่อว่า Acetylcholineterase ซึ่งจะเป็นตัวสลายสารสื่อประสาทที่มีชื่อว่า Acetylcholine (สารสื่อประสาทที่ทำงานเกี่ยวข้องกับการทำงานของกล้ามเนื้อ) โดยเฉพาะสารเคมีเอซีเฮชอีไอประเภทยับยั้งแบบผันกลับได้ จะถูกนำมาใช้รักษาอาการโรคตามที่ระบุไว้ในสรรพคุณ

อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยาชนิดรับประทานเช่น ยาเม็ด ยาแคปซูล ยาน้ำ
• ยาฉีด และ
• ยาแผ่นพลาสเตอร์ปิดผิวหนัง

อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ด้วยยาในกลุ่มยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีหลากหลายรายการ ขนาดการบริหารยา/ใช้ยาของตัวยาแต่ละรายการจึงขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ โดยต้องอาศัยข้อมูลทางการ แพทย์ของตัวผู้ป่วยมาประกอบการเลือกใช้ยาให้ตรงตามอาการและเกิดความปลอดภัยกับผู้ป่วยมากที่สุด

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

กรณีกลุ่มยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์ที่เป็นยาชนิดรับประทานเช่น Pyridostigmine, Rivastigmine, Galantamine, Donepezil, Tacrine, Huperzine A, Ladostigil หากลืมรับประทานยาเหล่านี้สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากลุ่มยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์/เอซีเฮชอีไอ สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

• หัวใจเต้นช้า
• ความดันโลหิตต่ำ
• ร่างกายหลั่งสารคัดหลั่งต่างๆมากขึ้น เช่น น้ำลาย น้ำมูก
• หลอดลมหดเกร็งตัว ทำให้หายใจลำบาก
• กระเพาะอาหาร - ลำไส้มีการเคลื่อนไหว/บีบตัวเพิ่มมากขึ้น
• กล้ามเนื้อมีการหดตัวค้างเป็นเวลานาน
• ท้องเสีย
• วิงเวียน
• ปวดหัว
• ความดันลูกตาต่ำ
• นอนไม่หลับ
• คลื่นไส้-อาเจียน
• ปวดท้อง
• เบื่ออาหาร
• ตัวเหลือง
• น้ำหนักตัวลด
• อ่อนเพลีย

มีข้อควรระวังการใช้อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์ เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยากลุ่มนี้
• ห้ามใช้ใน สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วย โรคตับ โรคไต ระยะรุนแรง
• หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับผู้ป่วย โรคกระเพาะอาหารหรือโรคของกระเพาะอาหาร และ/หรือโรคลำไส้อุดตัน หรือผู้ที่เพิ่งได้รับการผ่าตัดอวัยวะในช่องทางเดินอาหาร
• ห้ามรับประทานยานี้ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบ
• ระวังการใช้ยานี้กับเด็กและผู้สูงอายุ หากจำเป็นต้องใช้ยากับผู้ป่วยดังกล่าวจะต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

อะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์/เอซีเฮชอีไอ มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยากลุ่มเอซีเฮชอีไอ ร่วมกับ ยาแก้ปวดกลุ่มเอ็นเสด (NSAIDs) จะเพิ่มความเสี่ยงให้เกิดการกระตุ้นให้กระเพาะอาหารหลั่งกรดออกมามาก จึงควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• การใช้ยากลุ่มเอซีเฮชอีไอ ร่วมกับ ยาโรคหัวใจ เช่นยา Digoxin และยาในกลุ่ม Beta bolckers จะเกิดความเสี่ยงให้มีภาวะหัวใจเต้นช้า หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• การใช้ยากลุ่มเอซีเฮชอีไอ ร่วมกับยา Anticholinergic drug อาจส่งผลให้การออกฤทธิ์ของยากลุ่มเอซีเฮชอีไอด้อยประสิทธิภาพลงจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์อย่างไร?

สามารถเก็บยาอะซิติลโคลีนเอสเทอเรส อินฮิบิเตอร์:

• เก็บยาภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น หรือเก็บตามเงื่อนไขที่ระบุในเอกสารกำกับยา /ฉลากยา
• ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Acetylcholinesterase_inhibitor#Reversible_inhibitor [2021,Feb6]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Acetylcholinesterase [2021,Feb6]
3. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=neostigmine%20[ [2021,Feb6]
4. https://www.mims.com/thailand/drug/info/donepezil%20stada?type=full [2021,Feb6]