article detail

ไฮดรอกไซซีน (Hydroxyzine)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 13 สิงหาคม 2565
• Tweet

สารบัญ

• บทนำ: คือยาอะไร?
• ไฮดรอกไซซีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
• ไฮดรอกไซซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ไฮดรอกไซซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ไฮดรอกไซซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ไฮดรอกไซซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ไฮดรอกไซซีนอย่างไร?
• ไฮดรอกไซซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาไฮดรอกไซซีนอย่างไร?
• ไฮดรอกไซซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคภูมิแพ้ (Allergy)
• ลมพิษ (Urticaria)
• ยาแก้เมารถ เมาเรือ (Motion sickness medications)
• ยาคลายเครียด ยากล่อมประสาท (Tranquilizer Drugs)
• คลื่นไส้ อาเจียน (Nausea and Vomiting)
• ต่อมลูกหมากโต หรือ บีพีเอช (Benign prostatic hypertrophy or BPH)

บทนำ: คือยาอะไร?

ไฮดรอกไซซีน (Hydroxyzine) คือ ยาที่มักนำมาใช้รักษาอาการ ผื่นคัน, ลมพิษ, เมารถเมาเรือ, บางกรณียังถูกนำมาบำบัดอาการวิตกกังวลระดับที่ไม่รุนแรง, ยานี้อยู่ในกลุ่มยาต้านสารฮิสตามีน /ยาแก้แพ้ (Antihistamine) รุ่นที่ 1, ถูกสังเคราะห์เมื่อปี ค.ศ. 1956 (พ.ศ. 2499), ทำการตลาดและวางจำหน่ายโดยบริษัท Pfizer ภายในปีเดียวกัน, ทางคลินิกมีการใช้ยานี้ สืบเนื่องจนถึงปัจจุบัน

ก่อนการใช้ยานี้ผู้บริโภคควรทราบข้อมูลบางประการของยาตัวนี้ เช่น

• ไม่ควรใช้กับผู้ที่แพ้ยาไฮดรอกไซซีน
• ไม่ควรใช้ยานี้กับ สตรีที่กำลังตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ต้องระวังการขับขี่ยวดยานพาหนะขณะใช้ยานี้ ด้วยยาไฮดรอกไซซีนมีฤทธิ์สงบประสาท/ยาคลายเครียดและทำให้ง่วงนอน
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีประวัติ โรคลมชัก โรคไต   โรคตับ โรคหืด โรคต้อหิน  โรคหัวใจ  โรคความดันโลหิตสูง โรคต่อมไทรอยด์ และโรคต่อมลูกหมากโต
• *หากใช้ยานี้แล้วมีอาการ ตัวสั่น รู้สึกสับสน เกิดอาการของลมชัก กล้ามเนื้อในลิ้น-ที่กราม หรือที่คอมีอาการกระตุก, *ให้หยุดการใช้ยานี้แล้วมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลทันที
• การรับประทานยานี้พร้อมสุราจะทำให้อาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)ของยาเกิดมากกว่าปกติ
• ผู้สูงอายุจะมีโอกาสเกิดผลข้างเคียงจากยานี้ได้มากกว่าผู้ป่วยกลุ่มอื่น

ทั้งนี้ รูปแบบยาแผนปัจจุบันที่พบมากและใช้กันบ่อยของยานี้ ได้แก่ ยาชนิดรับประทาน, ตัวยาสามารถดูดซึมได้อย่างรวดเร็วจากระบบทางเดินอาหาร, และออกฤทธิ์ภายในประมาณ 15 - 30 นาทีหลังรับประทาน, ระยะเวลาของการออกฤทธิ์อยู่ได้นานประมาณ 1 - 12 ชั่วโมงขึ้นกับอาการโรคและสภาพร่างกายของผู้ป่วย, เมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนประมาณ 93%, และถูกส่งไปเผาผลาญหรือเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีที่ตับ, ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 20 - 24 ชั่วโมงในการกำจัดปริมาณยาครึ่งหนึ่งในกระแสเลือด, โดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะและอุจจาระ

เคยมีการทดลองใช้ยานี้กับสัตว์ทดลองที่ตั้งท้องพบว่า ตัวยานี้ก่อให้เกิดอันตรายกับตัวอ่อนของสัตว์ทดลองดังกล่าว, *ทางคลินิกจึงไม่แนะนำให้ใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุให้ยาไฮดรอกไซซีนอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ, โดยมีรูปแบบการใช้เป็นชนิดรับประทานแบบเม็ดและยาน้ำเชื่อม

ยาไฮดรอกไซซีนจัดอยู่ในหมวดหมู่ของยาอันตราย เพื่อความปลอดภัยต่อการใช้ยานี้ของผู้บริโภคจึงควรใช้ยานี้ภายใต้คำสั่งของแพทย์แต่เพียงผู้เดียว

ไฮดรอกไซซีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ไฮดรอกไซซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

• รักษาอาการผื่นคันของผิวหนังและลมพิษอันมีสาเหตุมาจากสารฮิสตามีน
• บรรเทาอาการวิตกกังวล, ช่วยผ่อนคลายลดความตึงเครียด, รวมถึงบางกรณีของอาการวิตกกังวลระดับไม่รุนแรงที่เกิดในผู้มีอาการถอนยา/ลงแดงจากสุรา/ยาเสพติด
• บรรเทาอาการคลื่นไส้อาเจียน

ไฮดรอกไซซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาไฮดรอกไซซีน คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์โดยเข้ายับยั้งการทำงานของตัวรับ (Receptor) ที่ถูกเรียกว่า ‘Histamine H₁-receptor’ ซึ่งพบในระบบทางเดินอาหาร หลอดเลือด อวัยวะในระบบทางเดินหายใจ นอกจากนี้ยังออกฤทธิ์ช่วยสงบประสาท/คลายเครียด ช่วยให้กล้ามเนื้อผ่อนคลาย ทำให้หลอดลมมีการขยายตัว ลดและบรรเทาอาการอาเจียน รวมถึงบรรเทาอาการปวดได้ด้วย จากกลไกดังกล่าวส่งผลให้ยานี้มีฤทธิ์รักษาตามสรรพคุณ

ไฮดรอกไซซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไฮดรอกไซซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 10, 25 และ 50 มิลลิกรัม/เม็ด
• ยาน้ำเชื่อมชนิดรับประทาน ขนาด 10 มิลลิกรัม/5 มิลลิลิตร
• ยาฉีด ขนาด 25 และ 50 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

ไฮดรอกไซซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาไฮดรอกไซซีนมีขนาดรับประทานขึ้นกับชนิดของ อาการ, อายุของผู้ป่วย, และดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา ซึ่งในบทความนี้ขอยกตัวอย่าง เช่น

ก. สำหรับอาการ ผื่นคัน ลมพิษ: เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทานครั้งละ 25 มิลลิกรัม, วันละ 3 - 4 ครั้ง
• เด็กอายุน้อยกว่า 6 ปี: รับประทาน 50 มิลลิกรัม/วัน, โดยแบ่งรับประทานวันละ 3 - 4 ครั้ง
• เด็กอายุ 6 ปีขึ้นไป: รับประทาน 50 - 100 มิลลิกรัม/วัน,โดยแบ่งรับประทานวันละ 3 - 4 ครั้ง

ข. สำหรับบรรเทาอาการวิตกกังวล: เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทานครั้งละ 50 - 100 มิลลิกรัม, วันละ 4 ครั้ง
• เด็กอายุน้อยกว่า 6 ปี: รับประทาน 50 มิลลิกรัม/วัน,โดยแบ่งรับประทานวันละ 4 ครั้ง
• เด็กอายุ 6 ปีขึ้นไป: รับประทาน 50 - 100 มิลลิกรัม/วัน, โดยแบ่งรับประทานวันละ 4 ครั้ง

*อนึ่ง: สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาไฮดรอกไซซีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น       

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไฮดรอกไซซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือ รก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิด ผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาไฮดรอกไซซีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ไฮดรอกไซซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาไฮดรอกไซซีนอาจก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง): เช่น

• มีอาการง่วงนอนตั้งแต่ระดับต่ำๆไปจนถึงระดับกลางๆ
• ปวดหัว
• อ่อนเพลีย
• อาจพบอาการซึมเศร้า
• กระสับกระส่าย
• ผู้ป่วยบางรายจะมีอาการตัวสั่น
• ภาวะชักกระตุก
• ปากคอแห้ง
• คลื่นไส้
• ท้องเสีย
• ปวดท้อง
• น้ำหนักตัวเพิ่ม
• รับประทานอาหารได้มากขึ้น
• มีสารคัดหลั่งออกมามากในระบบทางเดินหายใจ
• อาจพบภาวะหลอดลมเกร็งตัว
• ชีพจรเต้นผิดปกติ
• ความดันโลหิตต่ำ
• ตัวบวม
• บางกรณีกับผู้ป่วยบางรายยานี้อาจกระตุ้นให้เกิดผื่นคันเสียเอง
• ผิวแพ้แสงแดดได้ง่าย
• ปัสสาวะขัด
• ตาพร่า

มีข้อควรระวังการใช้ไฮดรอกไซซีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไฮดรอกไซซีน: เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้ หรือผู้ที่แพ้อนุพันธุ์ของยา Piperazine , ผู้ที่แพ้ยา Cetirizine, และ Aminophylline
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคพอร์ฟิเรีย
• ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
• ห้ามรับประทานยานี้พร้อมสุรา
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคต้อหิน ผู้ที่มีภาวะปัสสาวะขัด ผู้ที่มีภาวะกระเพาะอาหาร-ลำไส้เคลื่อนตัว/บีบตัวได้น้อย ผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง ผู้ป่วยด้วยโรคความจำเสื่อม ผู้ที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ ผู้ป่วยโรคตับ ผู้ป่วยโรคไต
• ระวังการใช้ยานี้กับเด็กและผู้สูงอายุ
• ระหว่างการใช้ยานี้ควรหลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะหรือการทำงานกับเครื่องจักร จากการง่วงนอนจากผลข้างเคียงของยานี้
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้  "ยา" ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไฮดรอกไซซีน) ยาแผนโบราณ  สมุนไพรต่างๆ  อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์อาหารเสริม เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ไฮดรอกไซซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไฮดรอกไซซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยาไฮดรอกไซซีน ร่วมกับยา Propoxyphene อาจทำให้ผู้ป่วยได้รับอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง) ของยาไฮดรอกไซซีนมากยิ่งขึ้นเช่น มีอาการวิงเวียน ง่วงนอน รู้สึกสับสน และขาดสติ หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• การใช้ยาไฮดรอกไซซีน ร่วมกับยา Amiodarone, Moxifloxacin, Sotalol, Clozapine สามารถทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะซึ่งเป็นอันตรายต่อตัวผู้ป่วยจนถึงขั้นตายได้ หากไม่มีความจำเป็นใดๆไม่ควรใช้ยากลุ่มนี้ร่วมกับยาไฮดรอกไซซีน
• การใช้ยาไฮดรอกไซซีน ร่วมกับยา Potassium chloride สามารถก่อให้เกิดความระคายเคืองต่อกระเพาะอาหารและลำไส้เล็กส่วนต้นจนทำให้มีแผลและเลือดออกได้ เพื่อหลีกเลี่ยงอาการข้างเคียงดังกล่าวควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาไฮดรอกไซซีนอย่างไร?

สามารถเก็บยาไฮดรอกไซซีน: เช่น

• เก็บยาที่อุณหภูมิห้องที่เย็น
• ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ไฮดรอกไซซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไฮดรอกไซซีน  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Hydroxyzine  [2022,Aug13]
2. https://www.drugs.com/hydroxyzine.html  [2022,Aug13]
3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/hydroxyzine?mtype=generic  [2022,Aug13]
4. http://dmsic.moph.go.th/dmsic/admin/files/userfiles/files/essential_book_56.pdf  [2022,Aug13]
5. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Atarax/  [2022,Aug13]
6. https://go.drugbank.com/drugs/DB00557  [2022,Aug13]
7. https://www.drugs.com/sfx/hydroxyzine-side-effects.html [2022,Aug13]
8. https://www.drugs.com/drug-interactions/hydroxyzine-index.html?filter=3&generic_only= [2022,Aug13]
9. https://www.mims.com/India/drug/info/hydroxyzine/hydroxyzine?type=full [2022,Aug13]
10. https://www.drugs.com/dosage/hydroxyzine.html#Usual_Adult_Dose_for_Anxiety [2022,Aug13]